Vuk Stefanović Karadžić je rođen u Tršiću kod Loznice 1787. godine. Put svog opismenjavanja je otpočeo u Manastiru Tronoša, nadomak Loznice. U jesen 1813. godine, zbog nadiranja Turaka, odlazi u Beč. Svoje prvo delo, srpsku gramatiku pod nazivom „Pismenica serbskoga jezika“, objavio je 1814. godine u tom gradu uz pomoć Jerneja Kopitara, cenzora slovenskih knjiga. Reč je o gramatici „po govoru prostoga naroda napisanoj“, u čijem predgovoru Vuk ističe Adelungovo načelo: „Piši kao što govoriš, a čitaj kako je napisano“.
Neumorno traga i u narodnom epskom stvaralštvu pronalazi pravu riznicu iz koje su kasnije nastala velika i značajna dela ovog velikana srpske kulture. Iste godine objavljuje i prvu štampanu zbirku narodnih pesama „Malu prostonarodnu slaveno-serbsku pesmaricu“, sačinjeno od stotinak lirskih i epskih pesama i izvornih narodnih umotvorina, da bi četiri godine kasnije objavio „Pismenicu i Srpski rječnik“ čime je udario temelje narodnom jeziku i njegovom vrednovanju kao književnom srpskom jeziku. Rječnik obuhvata 26.000 reči iz narodnog govora iz kraja u kome je Vuk rođen, a štampan je Vukovom ćirilicom, koja se i danas upotrebljava. Uneo je šest slova koja su nedostajala za srpske glasove: đ, ć, j, lj, nj i dž. U Rječniku je prvi put ostvarena Vukova pravopisna reforma i primenjeno čuveno pravilo o jeziku i azbuci u kojoj ima slova koliko u jeziku glasova. Uz Rječnik, Vuk izdaje i „Srpsku gramatiku“, sa kojom počinje normiranje srpskog književnog jezika.
Ispravnost njegovog rada pokazala se 1847. godine, kada je Branko Radičević izdao „Pesme“, Petar Petrović NJegoš „Gorski vijenac“, a filolog Đura Daničić „Rat za srpski jezik i pravopis“. Iste godine Vuk Karadžić, neumorni pregalac uprkos fizičkom hendikepu – otežano se kretao zbog problema sa nogom i nikuda nije išao bez štule – objavljuje prevod „Novog zavjeta“.
U potrazi za narodnim umotvorinama, Vuk je obišao skoro sve krajeve slovenskog juga: Srem, Crnu Goru, Dalmaciju, Hrvatsku, Makedoniju i Bugarsku. Putovao je i u Rusiju, gde je dočekan s velikim počastima, a izavran je i za dopisnog člana Sanktpetersburškog društva ljubitelja ruske književnosti. Ukazom cara Nikolaja dodeljuje mu se penzija „za doprinos slovenskoj filologiji“.
Vuk Stefanović Karadžić se smatra ocen srpske književnosti, sa dvadesetak diploma ranih naučnih društava, tri zlatne medalje, četiri ordena i ličnom bibliotekom, jednom od najvećih toga vremena kod nas. Učestvovao je i u narodnom ustanku, ali je najveći buntovnih bio u srpskoj kulturnoj istoriji na čelu poluvekovnog „rata za srpski jezik i pravopis“.
Vuk je sastavio i prvi srpski „Bukvar“. Izuzetan doprinos Vuk Karadžić je dao proučavanju staroslovenskog jezika, ali i opisu naših manastira i obrazovnoj nastavi. U Nemačkoj se upoznaje sa Grimom, velikim Geteom i drugim velikanima svoga vremena. Gete ga je prijatno iznenadio poznavanjem njegovog dela, recitujući mu stihove srpskih narodnih epskih pesama. U Nemačkoj je Vuk postao doktor Jenskog univerziteta i dopisni član Tirinško-saksonskog društva za izučavanje starina.
Na poziv Kneza Miloša 1828. godine, Vuk dolazi u Srbiju. U međuvremenu je prihvatajući poziv crnogorskog vladike NJegoša, boravio u Crnoj Gori, sakupljajući različitu građu, a pre svega jezičku. (U Crnoj Gori je i zapazio slovo h i uneo ga u svoj jezik). U Cetinju je štampao i svoje „Poslovice“.
Vuk Stefanović Karadžić je sabrao i objavio preko 6.000 poslovica i ocenio ih kao „narodnu filozofiju“. Napisao je delo „Život i običaji naroda srpskog“, novo izdanje „Rječnika“, Zbirku pripovedaka, zagonetki i priča s predgovorom Jakoba Grima. Umesto „slaveno-serbskog“, uveo je živi govorni jezik, prilagodivši mu azbuku (izbacio je dvadesetak nepotrebnih slova, unevši šest neophodnih znakova).
Ukinuo je dvojezični zastareli jezik, a uveo živi govorni prilagodivši mu azbuku uprošćenu do savršenstva. Uspelo mu je da unese pravi sklad izmešu glasovnog i slovnog sistema u srpskom jeziku – jedan glas – jedno slovo. U bečkoj Knjizi velikana ostalo je zapisano: „Sedmog februara 1864. godine, umro je Vuk Stefanović Karadžić, doktor filozofije, vitez ruskog ordena Sv. Ane 2. klase sa carskom krunom, star 76 godina, oženjen, pravoslavne vere, mesto rođenja Tršić u Srbiji, mesto smrti – Beč...“. Velikan je sahranjen uz Jerneja Kopitara i Branka Radičevića. Posle trideset tri godine njegovi posmrtni ostaci preneti su u Beograd i uz počasti su sahranjeni u porti Saborne crkve, zajedno sa Dositejevim.
Izvor: New Review JAT Airways, April 2005
Tekst: Mila Milosavljević
Galerija
